ANALÎZEK LI SER HELBESTA DÎLBER HÊMA-ÇÎROKA DAYIKÊ
ANALÎZEK LI SER HELBESTA DÎLBER HÊMA-ÇÎROKA DAYIKÊ
Dîlber hêma şairek modern ya edebiyata Kurdî ye. Di
sala 1981 an de li Qosera Mêrdînê hatiye dinê. Wek hin helbestvanên başûrê
Kurdistanê ew jî bi Tirkî dest bi helbestê kiriye lê ji sala 1998 an pê ve berê
xwe daye zimanê Kurdî û bi Kurdî nivîsîye. Helbesta wê ya Çîroka Dayıkê di nav pirtûka wê
ya Medûsa de di sala 2008 an de ji weşanxaneya Avestayê çap bûye.
Helbest ji aliyê şiklî ve xwedî şêweyeke azad e. Lewra
qalib nehatine bikaranîn û pîvaneke kîteyî an arûzî di helbestê de tune ye.
Dîlber Hêma di hevpeyvîneke xwe de dibêje “ Helbesta modern di serî de xwediyê honandineke
azadiyane ye. Ji ber ku sînorên di klasîkbûnê de hatine danîn, bi zanebûn tên
hilweşandin.”[1] Hêma gotina xwe di helbesta xwe de jî tetbîq
dike. Rêzên helbesta xwe bi awayeke azad rêz dike û qalibên helbesta klasîk
hildiweşîne. Tenê em dikarin bêjin di vê helbestê de komên rêzan heye. Her
komek ji sê rêzan pêk hatiye û di nav xwe de xwedî wateyek e. Lê dîsa jî em
nikarin bêjin ev teknîk helbestê xistiya nav pîvan an qalibek. Lewra rêz bi
serê xwe di nav qalibek de nîn in û azad in. Zimanê Hêma wek peyv zimaneke
vekirî ye lê di wateyê de hêmayên ku hatine bikaranîn zimanê dike zimaneke
razber. Ji be vê yekê jî bi xwendineke sathî helbest nayê fêmkirin. Di dawiya rêzan de bi bikaranîna pêyvên
“veşartîbû, nedibû, mabû, girtîbû” ahengek hatiye afirandin. Disa di serê her
komê de bi bikaranîna peyva “çend” ê, di nav helbestê de jî ahengek hatiye avakirin. Di helbestê de tîpên
mezin û nuqteşanî hîç nehatine bikaranîn. Dibe ku ji bo azadkirina helbestê û
hilweşandina qaliban, Hêma van qaîdeyên rêzimanî bikar neanîbe.
“çend pirs veşartibû
di hebûna min de
dayika ku lêvên wê nedibişirîn
çend çîrokên xemgîn veşartibû
bi dû rêwîtiya min de
dayika ku kilên wê sipî nedibû”
Di helbestê de çîroka jiyana
leheng an jî vebêjer di pênc qonaxên bingehîn de hatiye nivîsîn. Qonaxa yekemîn
hebûn e, ku bi îxtimaleke mezin bi hebûnê qesta ji dayikbûnê hatiye kirin û
dayîk di nav pirsiyarî de hiştiye. Ji
peyva “bişirîne” em fêm dikin ku dayik xemgîn e.
“çend pirs veşartibû
di hebûna min de
dayika ku lêvên wê nedibişirîn”
Qonaxa duyemîn rêwîtî
ye. Di vê qonaxê de dayik wek jinek ku kilên wê sipî nabin hatiye teswîrkirin.
Ev jî dibe ku meneya bêdawîbûna dayikê bide xwendevan. Her wiha dayik bi çûnê
naguhere û her tim di bîra vebêjer de wek roja çûyînê diminê an jî vebêjer
dixwaze wisa bimîne.
“çend çîrokên xemgîn veşartibû
bi dû rêwîtiya min de
dayika ku kilên wê sipî nedibû”
Qonaxa sêyemîn veger e.
Vebêjer dîsa tesîra çûyîn û vegera xwe ya li ser dayikê teswîr dike ku piştî
rêwîtiya vebêjer xewnên dayik şikestiye. Ev jî dîsa nîşaneya hizn û êşa dayik
derdixe ber çavên xwîner.
“çend rojên xwe veşartibû
di vegera min de
dayika ku xewnên wê şikestibû”
Qonaxa çarem evîn e. Di
vê qonaxê de vebêjer evîndar e û dibe ku ji ber evîneke bê îmkan be dayik bi
lîlandinan hatiye teswîrkirin. Bi nêrînek din em dikarên vê qonaxê wek zewacê
jî bibînin ku piştî zewacê dayik dîsa ji lawê/keça xwe vediqete ev jî dibe
sedema lîlandina dayikê.
“çend lîlandinên xwe veşartibû
ji evîna min re
dayika ku dilê wê bêhêvî mabû”
Qonaxa çarem qonaxa
dawîyê ye ku helbet ev jî mirin e. Dayîk di vir de wek jinek çavên bi rondik û
giriyan hatiye teswîrkirin. Tesîra mirina law/keç dayik xistiye nav êşek û dayik ji ber vê
derdê digirî.
“çend rondik veşartibû
bi dû mirina min de
dayika ku çavên wê kevz girtibû”
Di helbestê de dayîk
hertim tiştek vedişêre, naaxive, bêdeng e, bêhêvî ye û xewnên wê şikestî ye. Ev
hemû taybetiyên dayika lehengê/a vê helbestê, taybetiyên gelemperî ne ku em
dikarin di nav civakê de van taybetiyan di pirî dayikan de bibînin. Dayik bi
kêfxweşî an jî derd û kulên zarokên xwe kêfxweş an jî bi elem dibin. Bi awayeke
din ji bo zarokên xwe dijîn. Ev jî nîşan dide ku dayika di helbesta Hêma de
sembola dayikên civakê ye.
Wek dawî em dikarin
bêjin Dîlber Hêma di vê helbesta xwe de çîroka jiyanê di pênc qonaxan de
nivîsiye. Di her pênc qonaxan de rewşa dayikê û tesîra ku van qonaxan li ser
dayikê dikin bi zimaneke razber û bi hêmayên cûr bi cûr hatiye teswîrkirin. Her
pênc qonax sembola jiyana mirovatiyê ye ku bi zayînê destpê dike û bi mirinê bi
dawî dibe. Hêma jî van qonaxan di helbesta xwe de datîne ber çavên xwîner.
ARAFAT
UYGUR
Yorumlar
Yorum Gönder