MEHMED UZUN Û TU
MEHMED UZUN Û ROMANA WÎ YA YEKEM TU
Mehmed UZUN di sala 1953 an de li sêwregê tê dinê. Di sala
1977 an de ji ber mecbûriyetê ji welêt derdikeve û diçe Swêdê. Heta sala 2006
an li swêdê dijî û berhemên xwe li wê derê dinivîse. Uzun di klûba PEN a swêdê
de bi awayeke aktîv cih digire. Heta niha heft romanên wî yên çapbûyî hene. Uzun
di sala 2007 an de ji ber nexweşiya penceşêra mîdê diçe ser dilovaniya xwe.
Berhemên wî:
Tu- Roman(1985),
Mirina Kalekî Rind- Roman (1987)
Siya Evînê- Roman (1989)
Rojek ji Rojên Evdalê Zeynikê- Roman (1991)
Ronî Mîna Evîne – Tarî Mîna Mirinê- Roman (1998)
Bîra Qederê- Roman (1995)
Hawara Dîcleyê I (2002), Hawara Dîcleyê
II - Roman (2003)
Ruhun Gökkuşağı-Roman, (2005)
Destpêka Edebiyata Kurdî- Lêkolîn, (1992)
Hêz û Bedewiya Pênûsê -Ceribandin, (1993)
Antolojiya Edebiyata Kurdî 2 cild(1995)
Nar Çiçekleri- Ceribandin, (1996)
Ziman û Roman -hevpeyvîn, (1997)
Bir Dil Yaratmak- Hevpeyvîn, (1997)
Dengbêjlerim- Pexşan, (1998)
Zincirlenmiş Zamanlar Zincirlenmiş
Sözcükler- Pexşan, (2002)
Romana Wî Ya Tu
Tu di sala 1985 an de cara yekemîn tê çapkirin. Bi Tirkî û
bi çend zimanên din hatiye wergerandin. Mijara romanê rewşa Kurdan e ku di heps
û zindanan de dersab dibe û bandora zindanê ku li ser derûniya ciwanek( Navê
lehengê nehatiye gotin) xwe nîşan dide. Roman behsa ciwanek dike ku şevek polês
davêjin ser mala wan û bi lêxistin û tehndanê wî dibin zindanê. Di rastiyê de
herçiqas sûcek lehengê romanê tune be jî, behane nivîsek e ku di nav pirtûkên
wî de derdikeve. Lehengê me pêşî davêjin hucreyek ku di nav bêhna îdrar û qirêjîyê
de ye. Di wê hucreyê de li ciwan îskenceyên cûr bi cûr tê kirin. Ciwan di wan
îskenceyan de ji ber ku hişê xwe ji vê rewşa kirêt dûr bixe bîranînên xwe
difikire. Di nav wî tenêtî û îskenceyê de ciwan kêzekek dibîne û ji kêzikê re,
dest bi vegotina çîrokên ku di zaroktiya wî de pîrika wî jê re vegotiye dike.
Piştî çend rojên bi îskence, ciwan davêjin qawîşek. Ciwan di qawîşê de sê kesan nas dike; Apo, Pismam, Mamoste. Ji
Apo meseleyên derheqê qewmê xwe de û jiyana amiyane ya Kurdan hîn dibe. Ji
Mamoste jî rewşa Kurdan bi nêrîneke zanistî hîn dibe. Bi vî awayî qawîş ji bo
ciwan dibe wek fêrgehek û ciwan xwe bi agahî û zanînên nû pêş ve dixe.
Dema ku em ji aliyê lehengan ve li romanê binhêrin,
herçiqas lehengên cûr bi cûr ên alîkar hebin jî, lehengên sereke çar kes in;
Ciwan, Apo, Mamoste û Pismam. Ciwanê ku dikeve girtîgehê lehengê me yê sereke
ye. Bûyer li dor vî lehengî diqewimin. Leheng wek semboleke civaka Kurdan
hatiye afirandin ku di jiyana xwe de her kurdek an girtîgehan dibîne an jî
îxtîmalek mezin e ku bibîne. Bi alîkariya vî lehengî, Uzun derûniya kesên ku
ketine girtîgehan û îskenceyan dîtine datîne ber xwînerên xwe. Her wiha ji aliyek din ve jî bi saya vî
lehengî hişyariyek tê dayîn ku ciwanên Kurdan divê dîroka xwe, zimanê xwe û hwd
hîn bibe û ji bîr neke. Ev leheng dişibe Uzun ku Uzun jî di sala 1970 an de
dikeve girtîgehê û du sal di girtîgehê de dimîne. Uzun bixwe jî di gotareke xwe
ya li ser romana Tu yê de dibêje “Ez dikarim bêjim bibêjim ku di avakirina
qehremanê romanê de perçeyek ji min û tecrubeyên min jî heye, lê ew ne ez im.
Tê de ez jî heme lê qehreman em hemû ne”[1]
Apo kalekî Kurd e ku ji ber tevgerên xwe yên sîyasî bi
ciwan re di heman girtîgehê de ye. Hertim ji lehengê ciwan re behsa çîrokên
Kurdî dike. Mehmed Uzun dîsa di hemen gotara ku me li jorê behs kiribû de
dibêje “ Apo merivekî rasteqîn e… Navê wî yê rastî Halîl Çîftçî bû… Tevî ku ew
kal bû, jê re 16 sal ceza dabûn”. Em ji vê derê jî fam dikin ku lehengê bi navê
apo kesekî rateqîn e ku Uzun wî di nav romanê de bikar aniye.
Mamoste jî girtiyek di heman girtîgehê de ye. Mamoste wek
sembola rewşenbîr û zanayên Kurd di romanê de cih digire. Uzun dibêje “ Herçî
Mamoste ye, Şexsê Îsmaîl Beşîkçî bixwe ye “[2]
Lehengê
bi navê pismam dîsa di heman girtîgehê de ye û pismamê ciwan e. “Pismam Kurdê
ronakbîr ê wê demê ye”[3]
Di romanê de piranî mekanên girtî hatine bikar anîn. Pêşî
xaniyê Ciwan, pişt re hucre û qawîşa girtîgehê. Helbet di nav van mekanan
de ya herî girîng hucre û qawîş e. Hucre
mekaneke neyînî ye ku li ser lehengê me bandorak zêde zêde dike. Lewra lehengê
me di vê hucreyê de di nav qirêjî û bêhnên pîs de dimîne. Û car caran ji bo
îskenceyê tê birin û anîn. Dîsa lehengê romanê di vê hucrê de dikare çîrokên
xwe ji kêzikê re vebêje. Ev jî hucreyê dike mekanek girîng ji bo romanê. Qawîşa
girtîgehê mekaneke neyînî ye ku li ber
azadiya lehengan asteng e û divê tê de li gor hin qaîdeyan tev bigerin. Lê her
wiha mekaneke erênî ye jî. Lewra ciwan di vê mekanê de hînî çîrokên Kurdî û
zimanê Kurdî dibe.
Dema bûyerên romanê bi tevahî
çend roj in û bi îxtimaleke mezin sala 1970 an e. Lewra em dizanin ku Uzun ji
jiyana xwe û bîranînên xwe sûd girtiye û ew bixwe di sala 1970 an ketiye
girtîgehê. Dema bûyeran herçiqas çend roj bin jî, nivîskar lehengê sereke
carinan dibe jiyana wî ya berê (Flashback) û Ciwan behsa bîranînên xwe ji
kêzikê re dike.
Roman ji deh beşan pêk tê. Ji
van beşan pênc beş ji devê kesê duyemîn
hatiye vegotin û pênc beşên din bi devê kesa yekem, yanî bi devê lehengê me yê
ciwan ve tê vegotin. Vegotina bi devê kesê duyem rê daye ku xwîner bi xwe tevlî
vegotinê bibe. Vebêjer “Tu” yê bikar tîne û dema ku dibêje tu, xwîner jî
gotinan hildide ser xwe û dibe muxatabê vegotinê. Ji aliyê din ve beşên ku bi devê kesê yekem,
leheng (Ez) ve tê vegotin jî ji bo
xwîner derfeta fêmkirina rewşa lehengê û derûniya wî dide.
Zimanê romanê zimaneke vekirî û herikbar e. Hetta di beşên
ku leheng behsa bîranînên xwe dike û bi kêzikê re diaxive de ziman zimaneke
helbestî ye. Helbet beriya Uzun jî roman hatibûn nivîsîn, lê Uzun ji romana xwe
re zimanek bikar aniye ku ev ziman bûye zimanê romana nû. Lê uzun vê zimanê
bixwe ne afirandiye. Uzun dibêje “ Min ji ber xwe peyv, gotin û qise çênekirin.
Ez bi dûrî vê yekê mam. Dewsa ku ez wan çêbikim, min ew ji der û dorên din
wergirtin”[4].
Di zimanê vegotinê de teswîrên derûniya lehengê û teswîrên mekanan hatine
kirin. Teswîra derûniya lehengê romanê û teswîra hucreye ku leheng lê ye bi awayeke
herikbar hatiye kirin ku xwîner xwe nêzî lehengê hîs bike û her wiha di wan
mekanên ku leheng tê de dimîne de bimîne.
Arafat UYGUR
[1]
Uzun, Mehmet; Tu, İstanbul, İthaki,2005, S.229
[2]
Uzun, Mehmet; Tu, İstanbul, İthaki,2005, S.231
[3]
Uzun, Mehmet; Tu, İstanbul, İthaki,2005, S.231
[4]
Uzun, Mehmet; Tu, İstanbul, İthaki,2005, S.233
Yorumlar
Yorum Gönder